در دنیای پرشتاب امروز که گاهی فناوری، ناتوانی در گفتگو و تعارضات انسانی ما را از هم دور می‌کند، تسهیلگری به ما کمک می‌کند با قدرتمندترین ابزاری که در اختیار داریم، یعنی ارتباط انسانی، به حل مسائل و مشکلات کمک کنیم.
این هنر ظریف مانند چراغی مسیر گفتگو را روشن و به ما کمک می‌کند در هیاهوی دنیای مدرن، صدای همدیگر را به درستی بشنویم و میان آنچه هستیم و آنچه می‌توانیم با همکاری یکدیگر به دست آوریم، پلی می‌سازد.
متخصص این حوزه یا همان تسهیلگر، کارشناس فرایندهای گروهی (مجموعه تعاملات و رفتارها) است که با به‌کارگیری اصول روان‌شناختی اجتماعی و روش‌شناختی، تعاملات گروهی را به سوی اهداف مشخصی هدایت و فضاهایی خلق می‌کند که افکار و ایده‌ها به راحتی در آن جریان پیدا می‌کنند. تسهیلگر با کمک تخصص خود در جلسات کاری، کلاس‌های آموزشی، گفت‌وگوهای روزمره یا حتی جلسات حل اختلافات خانوادگی، بستری امن برای گفت‌وگو و رشد ایجاد می‌کند.
تسهیلگران در محیط‌های کاری پیچیده امروزی به تیم‌ها کمک می‌کنند از میان انبوه ایده‌ها، مسیر درست را انتخاب کنند و در کلاس‌های درس، یادگیری را از حالت منفعل به تجربه‌ای مشارکتی تبدیل می‌کنند. حتی در زندگی شخصی هم مهارت‌های تسهیلگری کمک می‌کند گفت‌وگوهای دشوار در مسیری هموار پیش بروند.
چرا امروزه به تسهیلگری نیاز داریم؟
امروزه فناوریﹾ ارتباطات رودررو را کاهش داده و سرعت زندگی فرصت تفکر عمیق را محدود کرده است. به علاوه پیچیدگی مسائل نیاز به همفکری جمعی را افزایش داده است. در چنین شرایطی تسهیلگران با ایجاد فضایی امن برای بیان نظرات و جلوگیری از انحراف بحث، در نقش پلی ارتباطی به ما کمک می‌کنند به حرفهای ناگفته گوش دهیم، ایده‌های پراکنده را سازماندهی کنیم و از اختلافات، فرصت‌های جدید خلق کنیم.
تسهیلگری، هنر یا مهارت؟
واقعیت این است که تسهیلگری مانند بسیاری دیگر از فعالیت‌های تخصصی در حوزه علوم انسانی ترکیبی از آگاهی، مهارت و هنر است. بخش زیادی از توانایی یک تسهیلگر حاصل دانشی است که او درباره‌ی شیوه‌ها و فنون تسهیلگری مانند حفظ بی‌طرفی، مدیریت جلسات، شنیدن فعال، گفت‌وگوی متمرکز، هدایت‌گری، عدم استفاده از موانع مکالمه، مهارت‌های زمان‌بندی و برنامه‌ریزی و… کسب کرده است. هنر تسهیلگران در به‌کارگیری درست و به موقع این مهارت‌ها و انعطاف‌پذیری لازم برای هدایت گروه جلوه می‌یابد.
در واقع تسهیلگر خوب باید هم‌زمان به فرایند، محتوای بحث و اعضای گروه توجه داشته باشد، تا جای ممکن از مناسب بودن فضا و شرایط محیطی اطمینان حاصل کند، گروه را برای شکل‌دهی قواعد و اصولی برای گفتگوی ثمربخش و لذت‌بخش هدایت کند، همه‌منابع و امکانات لازم را فراهم کند، درباره موضوع جلسه تحقیق و بررسی کند، در هنگام بحث بتواند جلوی تسلط افراد بر گفت و گو یا انحراف مسیر گفتگو را بگیرد و خودنمایی، جهت‌گیری و باورهای خود را در روند تسهیلگری کنار بگذارد.
متأسفانه در بسیاری مواقع این تخصص به درستی درک و از آن استفاده نمی‌شود و افرادی که آگاهی و دانش کافی ندارند، در این حوزه فعالیت می‌کنند. چنین فعالیت‌هایی اغلب تجربه‌ای ناخوشایند از همفکری و گفتگوی گروهی را برای اعضای گروه رقم می‌زنند.
ویژگی‌های مهم تسهیلگر
شاید بتوان گفت که مهم‌ترین ویژگی یک تسهیلگر همدلی و احترام به تمایزهای انسانی است. فردی که توانایی پذیرش افکار و عقاید متنوع و گاه متضاد را نداشته باشد و درباره موضوعات سوگیری کند، نمی‌تواند گفتگو میان افرادی را که نظرات متضادی دارند، تسهیل کند.
از دیگر ویژگی‌های تسهیلگر می‌توان به تسلط او به روش‌های هدایت گفتگو و حل تعارض اشاره کرد. تسهیلگر با تسلطی که بر این شیوه‌ها دارد، به گروه کمک می‌کند در بهترین مسیری که خود اعضای گروه می‌شناسند و انتخاب می‌کنند پیش برود.
تسلط بر مهارت‌های ارتباطی ـ مانند شنیدن فعال، استفاده نکردن از موانع ارتباطی، استفاده به‌جا از لحن و زبان بدن و … ـ از دیگر ویژگی‌های یک تسهیلگر موفق است. تسهیلگر خوب می‌داند چه زمانی سکوت کند، چه زمانی سؤال بپرسد و چه زمانی گروه را به جلو هدایت کند.
تسهیلگران موفق علاوه بر این مهارت‌ها، به خوبی می‌دانند که چه زمانی با بازخوردهای سازنده خود اعضای گروه را تشویق یا هدایت کنند و برای گفتگوی سازنده و حل مسئله به آنها انگیزه بدهند.
توانایی تطبیق روش‌ها بر اساس ویژگی‌های گروه، مدیریت درست زمان و فضای یادگیری و توجه به تفاوت‌های فردی اعضای گروه از دیگر ویژگی‌های تسهیلگران موفق است.
تسهیلگری در حوزه آموزش
با توجه به مفهوم تسهیل و تسهیلگری، شاید حوزه آموزش اصلی‌ترین حوزه‌ای باشد که بتوان از این مهارت در آن استفاده کرد. در حقیقت تسهیلگرانِ محیط‌های آموزشی به دانش‌آموزان کمک می‌کنند به شیوه‌ای غیرمستقیم و مشارکتی درباره تعامل کارآمد و ثمربخش آگاهی کسب کنند و با تمرین این مهارت، در موقعیت‌های مختلف زندگی از آنها بهره ببرند.
تسهیلگران آموزشی همچنین با تمرکز بر تفکر انتقادی و کمک به توانمندسازی اعضای گروه، دانش‌آموزان را برای ورود به محیط اجتماعی امروزی آماده می‌سازند و انعطاف‌پذیری و پویایی لازم برای حضور در این محیط را برایشان فراهم می‌کنند.
به علاوه تسهیلگرانﹾ محیط آموزشی را به فضایی پاسخگوتر، منعطف‌تر و جذاب‌تر بدل می‌کنند. در چنین محیطی یادگیری به تجربه‌ای معنادار بدل می‌شود که در طول زندگی و خارج از فضای مدرسه نیز ادامه خواهد یافت.
چگونه می‌توان تسهیلگر بهتری شد؟
تسهیلگران باید از همان اصولی که در کار خود استفاده می‌کنند، برای پیشرفتشان بهره ببرند. تقویت مهارت‌های ارتباطی، تعامل با تسهیلگران دیگر، نظرخواهی و بازخوردگیری مدام از مشارکت‌کنندگان و یادگیری استفاده از ابزارهای دیجیتال تسهیلگری، بی‌گمان به تقویت مهارت‌های تسهیلگر کمک می‌کند. همچنین تمرکز بر مهارت‌های انسانی ـ مانند همدلی، شنیدن فعال، مدیریت تعارض و کار تیمی ـ که در تعاملات و ارتباطات بین‌فردی به کار می‌روند و برای موفقیت در روابط شخصی و حرفهای ضروری هستند، تسهیلگران را در کار خود موفق‌تر می‌کند.
در عصر حاضر تسهیلگری اهمیتی روزافزون یافته است. بسیاری از مشاغل و سازمان‌ها بازسازی شده‌اند و قدرت بیشتری به طیف وسیع‌تری از کارمندان داده‌اند. شرکت‌ها و سازمان‌ها در طیف گسترده‌ای از تصمیمات، بیشتر به نظرات کارمندان متکی هستند. علاوه بر این در بسیاری از زمینه‌ها نیز به‌طور فزاینده‌ای از متخصصان خواسته می‌شود که به عنوان عضوی از گروه‌ها کار کنند. در مدارس و مراکز آموزشی نیز شیوه آموزشی یک‌سویه دیگر پاسخگو نیست و اگر دانش‌آموزان در فرایند آموزش مشارکت داشته باشند، بیشترین بهره‌گیری و یادگیری را تجربه خواهند کرد. نتیجه اینکه امروزه تسهیلگری مهارتی کلیدی برای هدایت گفتگوها و تعاملات انسانی است و تسهیلگران نقشی کلیدی در حل تعارضات، افزایش انعطاف‌پذیری و تاب‌‌آوری، خلق محیط‌های پویا و تعاملی و توانمندسازی افراد بازی می‌کنند.
منابع:
